Podłogówka vs Grzejniki: Co Tańsze?

Zastanawiasz się nad wyborem systemu grzewczego do swojego domu? Stoisz przed dylematem: ogrzewanie podłogowe czy tradycyjne grzejniki? Czy jedno rozwiązanie jest faktycznie droższe od drugiego, nie tylko na etapie inwestycji, ale i w dłuższej perspektywie eksploatacji?

Spis treści:

• Koszty instalacji ogrzewania podłogowego
• Koszty instalacji grzejników
• Efektywność energetyczna ogrzewania podłogowego
• Efektywność energetyczna grzejników
• Koszty eksploatacji ogrzewania podłogowego
• Koszty eksploatacji grzejników
• Porównanie kosztów długoterminowych: podłogówka vs grzejniki
• Koszty konserwacji ogrzewania podłogowego
• Koszty konserwacji grzejników
• Izolacja pod ogrzewanie podłogowe
• Oszczędność energii dzięki sterowaniu podłogówką
• Czy ogrzewanie podłogowe jest droższe od grzejników?

Czy warto inwestować w podłogówkę, nawet jeśli początkowe koszty są wyższe? Jak taki wybór wpłynie na przyszłe rachunki i komfort cieplny w Twoim domu? A może lepiej postawić na sprawdzone grzejniki, które są łatwiejsze w montażu i potencjalnie tańsze od razu? Szukamy odpowiedzi na pytanie: czy ogrzewanie podłogowe jest droższe od grzejników.

W niniejszym artykule przyjrzymy się z bliska obu rozwiązaniom, analizując nie tylko koszty instalacji, ale także efektywność energetyczną i długoterminowe koszty eksploatacji. Podpowiemy, na co zwrócić uwagę przy wyborze systemu, aby decyzja była w pełni świadoma. Zagłębimy się w szczegóły, aby rozwiać wszelkie wątpliwości i pomóc Ci wybrać optymalne rozwiązanie dla Twojego domu. Zapraszamy do lektury, by dowiedzieć się, które rozwiązanie okaże się tańsze!

Poniższa tabela przedstawia wstępne porównanie kluczowych aspektów obu systemów. Pamiętaj, że są to wartości orientacyjne, a ostateczny koszt może się różnić w zależności od wielu czynników, takich jak powierzchnia, wybrany typ materiałów oraz specyfika instalacji w Twoim domu.

Zobacz także: Jaki piec do ogrzewania podłogowego i grzejników?

Jak widzimy, ogrzewanie podłogowe wymaga większej inwestycji na start. Koszt instalacji za metr kwadratowy może być o kilkadziesiąt do nawet stu procent wyższy niż w przypadku tradycyjnych grzejników. Dotyczy to zarówno robocizny, której złożoność jest nieporównywalnie większa, jak i materiałów budowlanych potrzebnych do właściwego przygotowania podłoża. Nie zapominajmy o materiałach izolacyjnych, które są absolutnie kluczowe dla efektywności podłogówki – bez nich ciepło ucieka wprost do gruntu, zamiast ogrzewać nasze stopy i pomieszczenie. Gdybyśmy mieli to ująć w bardziej obrazowy sposób: instalacja podłogówki to jak budowanie solidnego fundamentu dla domu, podczas gdy grzejniki to jak postawienie kaloryfera przy ścianie – proste, szybkie, ale mniej efektywne w długiej perspektywie.

Jedno spojrzenie na ceny pozwala zrozumieć, dlaczego ten dylemat budzi tyle wątpliwości. Ale czy to cała historia? Absolutnie nie. Pamiętajmy, że różnica w kosztach początkowych jest tylko częścią obrazu. Kluczowe jest tutaj również to, jak te systemy działają i jak można nimi zarządzać. Ogrzewanie podłogowe, pracujące na niższej temperaturze zasilania, często oznacza niższe rachunki za ogrzewanie, zwłaszcza w połączeniu z nowoczesnymi źródłami ciepła, takimi jak pompy ciepła czy kotły kondensacyjne. Ta potencjalna oszczędność, liczona często w dziesiątkach procent, może z czasem zrekompensować wyższe nakłady początkowe. Grzejniki z kolei szybciej reagują na zmiany w ustawieniach termostatu, ale przez to, że pracują na wyższej temperaturze i emitują ciepło głównie konwekcyjnie, nie zapewniają tak równomiernego komfortu cieplnego, co może skutkować problemem tzw. „zimnych stóp” i „gorącej głowy”.

Koszty instalacji ogrzewania podłogowego

Decydując się na ogrzewanie podłogowe, musisz liczyć się z tym, że koszty instalacji są z natury rzeczy wyższe niż w przypadku tradycyjnych grzejników. To nie jest taki prosty montaż jak przykręcenie kaloryfera do ściany i podłączenie do instalacji. Proces ten wymaga starannego przygotowania podłoża, w tym położenia odpowiednich warstw izolacyjnych, które zapobiegną uciekaniu ciepła w dół. Sama układanie rurek grzewczych lub kabli/mat wymaga precyzji i wiedzy, aby zapewnić równomierne rozprowadzenie ciepła i uniknąć tzw. „zimnych stref”.

Zobacz także: Jaki grzejnik do łazienki z ogrzewaniem podłogowym?

Średnio, koszt instalacji systemu ogrzewania podłogowego, wraz z materiałami, może wynosić od 250 zł do nawet 600 zł za metr kwadratowy. Ceny te mogą wahać się w zależności od wybranego systemu – czy będzie to ogrzewanie wodne (rurki zatopione w betonie), czy elektryczne (kable grzewcze lub maty). Ogrzewanie wodne, choć często bardziej efektywne i tańsze w eksploatacji, wymaga głębszego wylewania posadzki, co podnosi koszty i wydłuża czas budowy. Z kolei systemy elektryczne są prostsze w montażu, ale mogą generować wyższe rachunki za prąd.

Warto tutaj wspomnieć o tym, że w skład tych kosztów wchodzą nie tylko same elementy grzewcze, ale także materiały izolacyjne, dystansujące, beton czy inne masy samopoziomujące, a także sterowniki i czujniki temperatury. Całość tworzy skomplikowany system, który wymaga przemyślanego projektu. Dobrze jest też zlecić wykonanie takiej instalacji wyspecjalizowanej firmie, co choć początkowo podnosi koszt, może być gwarancją poprawnego działania i uniknięcia kosztownych błędów w przyszłości. Pamiętajmy, że to inwestycja na lata, więc jakość wykonania jest kluczowa.

Koszty instalacji grzejników

Instalacja tradycyjnych grzejników jest procesem znacznie prostszym i zazwyczaj tańszym. Podstawowy koszt obejmuje sam zakup grzejników, jak i niezbędne akcesoria do ich montażu, takie jak zawory, odpowietrzniki czy uchwyty. Do tego dochodzą koszty robocizny, która zazwyczaj jest mniej czasochłonna i wymaga mniej specjalistycznych usług niż w przypadku ogrzewania podłogowego. Średnio, koszty instalacji grzejników wahają się od 150 zł do 400 zł za metr kwadratowy.

Różnica w cenie wynika z kilku czynników. Po pierwsze, grzejniki montuje się na istniejących ścianach, nie wymagając tak głębokich prac związanych z przygotowaniem podłogi czy wylewek. Po drugie, do podłączenia grzejnika wystarczy standardowy system hydrauliczny lub elektryczny, bez konieczności stosowania skomplikowanych systemów dystrybucji ciepła na całej powierzchni podłogi. Grzejniki są też łatwiejsze do wymiany lub naprawy, co może być istotnym argumentem w kontekście przyszłych ewentualnych remontów czy modernizacji.

Choć initialny koszt instalacji jest niższy, warto pamiętać, że to nie koniec pieniędzy, które trzeba będzie wydać. Dochodzi jeszcze koszt montażu, a w przypadku ogrzewania wodnego – także przyłączenie do systemu centralnego ogrzewania. Jednak w porównaniu do wymaganej izolacji i prac związanych z podłogówką, grzejniki stanowią rozwiązanie bardziej budżetowe na etapie zakupu i montażu. To sprawia, że grzejniki są często wybierane w budynkach, gdzie priorytetem jest jak najniższy koszt początkowy, lub w remontach, gdzie wymiana systemu grzewczego jest ograniczona.

Efektywność energetyczna ogrzewania podłogowego

Ogrzewanie podłogowe słynie ze swojej wyjątkowej efektywności energetycznej, która bezpośrednio przekłada się na niższe rachunki. Działa na zasadzie niskotemperaturowego ogrzewania, gdzie temperatura wody w systemie wodnym rzadko przekracza 30-45°C. Takie rozwiązanie jest idealnie dopasowane do współpracy z nowoczesnymi źródłami ciepła, jako są kotły kondensacyjne czy pompy ciepła, które właśnie najefektywniej pracują przy niskich temperaturach zasilania.

Ciepło jest emitowane promieniowanie z całej powierzchni podłogi, co zapewnia równomierne rozprowadzenie temperatury w pomieszczeniu. Oznacza to brak zimnych stref i stref przegrzanych – temperatura jest zbliżona na poziomie podłogi i na wysokości głowy, co przekłada sią na wyższy komfort cieplny przy niższej odczuwalnej temperaturze powietrza. Dzięki temu można obniżyć termostat o 1-2°C, co według ekspertów, przekłada się na oszczędność energii rzędu 10-20%.

Dodatkowym atutem jest możliwość precyzyjnego sterowania temperaturą w każdym pomieszczeniu dzięki zastosowaniu sterowników. Pozwala to na inteligentne zarządzanie ciepłem, ograniczając je w pomieszczeniach, które nie są używane lub w nocy. Ta możliwość indywidualnego programowania ogrzewania wpływa na dalsze oszczędności energii. Kluczową rolę odgrywa tu także odpowiednia izolacja podłogi, która zapobiega ucieczce ciepła do warstw poniżej, kierując je w górę do pomieszczenia. Dobra izolacja to podstawa efektywności.

Efektywność energetyczna grzejników

Grzejniki działają odmiennym mechanizmem. Ciepło jest emitowane głównie poprzez konwekcję, czyli ruch powietrza ogrzewanego przez żebra grzejnika, a także przez promieniowanie. Proces ten charakteryzuje się szybszym nagrzewaniem powietrza w pomieszczeniu w porównaniu do ogrzewania podłogowego. Wadą tego rozwiązania jest jednak mniej równomierne rozprowadzanie ciepła – ciepłe powietrze unosi się ku górze, tworząc strefy o wyższej temperaturze blisko grzejnika, a niższej pod sufitem.

Zazwyczaj grzejniki wymagają wyższej temperatury zasilania, często w zakresie 50-70°C, aby efektywnie ogrzać pomieszczenie. Praca z tak wysoką temperaturą przekłada się na potencjalnie wyższe straty ciepła, szczególnie jeśli budynek nie jest dobrze zaizolowany. Nowoczesne grzejniki z zaworami termostatycznymi oferują pewien stopień kontroli nad temperaturą per pomieszczenie, jednak nie pozwalają one na tak dokładną regulację i optymalizację zużycia energii jak systemy sterowania ogrzewaniem podłogowym.

W porównaniu do podłogówki, efektywność energetyczna grzejników może być niższa ze względu na mniej optymalną dystrybucję ciepła i konieczność pracy z wyższymi temperaturami. Oznacza to, że przy podobnym komforcie cieplnym, rachunki za ogrzewanie mogą być wyższe. Warto jednak pamiętać, że nowoczesne grzejniki płytowe czy żeberkowe są coraz bardziej wydajne, a dobranie odpowiedniego rozmiaru i mocy do pomieszczenia ma kluczowe znaczenie dla optymalizacji ich pracy.

Koszty eksploatacji ogrzewania podłogowego

Koszty eksploatacji ogrzewania podłogowego, mimo wyższych kosztów instalacji, mogą okazać się znacznie niższe w dłuższej perspektywie czasu. Kluczową zaletą jest właśnie efektywność energetyczna. Jak wspomnieliśmy, system ten działa na niższych temperaturach zasilania (30-45°C), co jest idealne dla współpracujących z nim urządzeń, takich jak pompy ciepła czy kotły kondensacyjne. Te źródła ciepła osiągają największą sprawność właśnie przy pracy z niską temperaturą wody.

Dzięki równomiernemu rozprowadzaniu ciepła po całej powierzchni pomieszczenia, odczuwalna temperatura jest wyższa przy tej samej rzeczywistej temperaturze powietrza. Można więc obniżyć termostat o 1-2 stopnie Celsjusza w porównaniu do systemu grzejnikowego, co przekłada się na realne oszczędności energii rzędu 10-20% rocznie. Wyobraźmy sobie, że każdy stopień mniej na termostacie to kilkaset złotych rocznie w kieszeni – robi różnicę, prawda?

Dodatkowo, możliwość precyzyjnego sterowania temperaturą w każdym pomieszczeniu za pomocą termostatów i programatorów pozwala na optymalne wykorzystanie energii. Ciepło jest dostarczane tam, gdzie jest potrzebne i tylko wtedy, gdy jest potrzebne. To zapobiega marnotrawstwu energii, które często występuje w mniej zaawansowanych systemach. Jeśli do tego dodamy odpowiednią izolację termiczną, która zatrzymuje ciepło wewnątrz konstrukcji, otrzymujemy system, który jest nie tylko komfortowy, ale i ekonomiczny.

Koszty eksploatacji grzejników

Koszty eksploatacji grzejników są zazwyczaj postrzegane jako wyższe w porównaniu do efektywnego ogrzewania podłogowego. Wynika to głównie z faktu, że grzejniki pracują na wyższych temperaturach zasilania (często 50-70°C), aby zapewnić odpowiednie ogrzanie pomieszczeń. Wyższa temperatura kotła lub innego źródła ciepła oznacza większe zużycie energii i potencjalnie wyższe straty ciepła, zwłaszcza w starszych, gorzej zaizolowanych budynkach.

Równomierność dystrybucji ciepła również pozostawia wiele do życzenia. Ciepło emitowane przez grzejniki unosi się do góry, przez co komfort cieplny jest nierównomierny – często mamy cieplej pod sufitem, a chłodniej na poziomie podłogi („efekt gorącej głowy i zimnych stóp”). Aby zniwelować te różnice, często podkręcamy temperaturę, co tylko zwiększa zużycie energii i koszty ogrzewania. To trochę jak próba ogrzania całego pokoju dmuchając gorącym powietrzem tylko w jednym miejscu.

Posiadanie termostatów na każdym grzejniku pozwala na pewną regulację, ale nie jest to tak precyzyjne sterowanie, jak w przypadku ogrzewania podłogowego z centralnym systemem zarządzania. Często też bywa tak, że aby uzyskać komfort w jednym miejscu, inne części pomieszczenia są przegrzewane. Warto też pamiętać o okresowej konserwacji grzejników, która również wiąże się z pewnymi kosztami (np. odpowietrzanie, płukanie instalacji), aby utrzymać ich sprawność.

Porównanie kosztów długoterminowych: podłogówka vs grzejniki

Gdy spojrzymy na obraz długoterminowy, okazuje się, że początkowo wyższy koszt inwestycji w ogrzewanie podłogowe może się szybko zwrócić. Długoterminowo, podłogówka jest często tańsza. Przewaga wynika głównie z wyższej efektywności energetycznej, która przekłada się na niższe rachunki za ogrzewanie. Systemy te, dzięki pracy na niższej temperaturze zasilania i równomiernemu rozprowadzaniu ciepła, pozwalają na obniżenie zużycia energii nawet o 20-30% w porównaniu do tradycyjnych grzejników.

Weźmy pod uwagę, że żywotność dobrze wykonanej instalacji ogrzewania podłogowego to kilkadziesiąt lat. W tym czasie oszczędności na ogrzewaniu mogą być znaczące. Oszczędność kilku tysięcy złotych rocznie, pomnożona przez 20-30 lat użytkowania, stanowi kwotę zdecydowanie przewyższającą początkową różnicę w kosztach instalacji. To trochę jak z zakupem dobrej jakości narzędzi – raz wydasz więcej, ale posłużą Ci lata i ułatwią pracę.

Z drugiej strony, grzejniki, mimo niższych kosztów początkowych, mogą generować wyższe koszty eksploatacji. Co prawda, ich montaż jest prostszy, ale efekt komfortu cieplnego jest zazwyczaj niższy, a oszczędności energii mniejsze. W perspektywie żywotności budynku, te niższe koszty początkowe mogą okazać się pułapką, jeśli prowadzić będą do wyższych wydatków w kolejnych latach. Ważne jest również to, że ogrzewanie podłogowe znakomicie współpracuje z technologiami OZE, takimi jak pompy ciepła, co w przyszłości może przynieść jeszcze większe oszczędności i wpisać się w trend ekologicznego budownictwa.

Koszty konserwacji ogrzewania podłogowego

Ogrzewanie podłogowe, po prawidłowym wykonaniu i uruchomieniu, jest systemem niezwykle trwałym i praktycznie bezobsługowym. Konserwacja jest minimalna, co jest jedną z jego ogromnych zalet. Główną postacią „obsługi” jest dbanie o poprawne działanie sterowników, które odpowiadają za regulację temperatury w poszczególnych strefach grzewczych. To zazwyczaj proste czynności, jak wymiana baterii w termostacie, jeśli jest to model bezprzewodowy, lub kontrola ustawień.

W przypadku systemów wodnych, okresowo (np. co kilka lat) może być konieczne odpowietrzenie instalacji, jeśli pojawią się oznaki obecności powietrza w systemie. Jest to czynność, którą często można wykonać samemu, podobnie jak w przypadku tradycyjnych grzejników. W nowoczesnych, dobrze zaprojektowanych systemach wodnych, które są dobrze odpowietrzone podczas montażu, potrzeba takiej czynności występuje rzadko.

Jeśli chodzi o konkretne koszty konserwacji, są one znikome. Nie ma potrzeby serwisowania dużych kotłów czy okresowych przeglądów fizycznych elementów grzewczych w taki sam sposób, jak w przypadku grzejników. Wszystkie elementy są zazwyczaj ukryte pod posadzką, tworząc estetyczne i niezawodne rozwiązanie. Ewentualne naprawy, choć rzadkie, mogą być kosztowne ze względu na konieczność ingerencji w wylewkę, ale są to sytuacje sporadyczne, jeśli instalacja została wykonana zgodnie ze sztuką budowlaną.

Koszty konserwacji grzejników

Grzejniki, jako bardziej tradycyjny element wyposażenia domu, wymagają regularnej konserwacji, aby zapewnić ich optymalne działanie i trwałość. Koszty te, choć zazwyczaj nie są bardzo wysokie, należy uwzględnić w ogólnym rachunku eksploatacyjnym.

Najczęstszą czynnością jest regularne odpowietrzanie grzejników. W przypadku nagromadzenia się powietrza w układzie, grzejniki nie będą efektywnie oddawać ciepła, a ich powierzchnia będzie zimniejsza, szczególnie w górnej części. Odpowietrzanie jest zazwyczaj proste i można je wykonać samodzielnie, ale jeśli system jest rozbudowany lub sprawia problemy, może być konieczne wezwanie fachowca, co już generuje koszty.

Innym ważnym elementem konserwacji jest kontrola szczelności instalacji i stanu zaworów. W przypadku ogrzewania wodnego, co kilka lat zalecane jest płukanie instalacji, aby usunąć ewentualne osady i kamień kotłowy, które mogą zmniejszać jej wydajność. Wymaga to albo specjalistycznego sprzętu, albo skorzystania z usług fachowca, co również wiąże się z wydatkami. Niektórzy producenci zalecają również przeglądy okresowe kotłów centralnego ogrzewania, które są komplementarne do prawidłowego działania grzejników.

W przypadku grzejników elektrycznych, konserwacja jest raczej ograniczona do czyszczenia ich powierzchni z kurzu i zapewnienia swobodnego przepływu powietrza. Należy jednak pamiętać, że wszelkie awarie elektryczne czy mechaniczne mogą wymagać interwencji serwisanta. Choć koszty te nie są astronomiczne, to w dłuższej perspektywie stanowią stały element wydatków eksploatacyjnych.

Izolacja pod ogrzewanie podłogowe

Izolacja termiczna pod ogrzewaniem podłogowym to absolutnie kluczowy element, który ma fundamentalne znaczenie dla efektywności całego systemu. Bez odpowiedniej izolacji, znaczna część wygenerowanego ciepła ucieka w dół, przenikając przez strop do niższych kondygnacji lub do gruntu. To nie tylko marnotrawstwo energii, ale także drastyczne obniżenie komfortu cieplnego w samym ogrzewanym pomieszczeniu. Dobra izolacja sprawia, że ciepło jest kierowane ku górze, tam, gdzie jest potrzebne – do użytkowników.

Stosuje się specjalne płyty izolacyjne o wysokim współczynniku sprężystości i dużej wytrzymałości na ściskanie, które są odporne na obciążenia związane z rozkładaniem ciężaru podłogi, a także na wilgoć. Należy również pamiętać o odpowiedniej izolacji na obwodzie pomieszczenia – tzw. taśma dylatacyjna – która zapobiega przenoszeniu naprężeń i pękaniu posadzki, a także stanowi barierę termiczną, zapobiegając uciekce ciepła przez ściany zewnętrzne.

Wybór odpowiedniego materiału izolacyjnego powinien być poprzedzony analizą obciążeń, jakie będzie musiał przenieść, oraz wymagań dotyczących przenikalności cieplnej. Zazwyczaj stosuje się płyty styropianowe o podwyższonej gęstości lub specjalne maty izolacyjne. Im lepsza izolacja, tym niższa temperatura zasilania systemu podłogowego będzie potrzebna do osiągnięcia komfortowej temperatury w pomieszczeniu. To bezpośrednio przekłada się na niższe zużycie energii i niższe rachunki za ogrzewanie. Pamiętajmy – dobra izolacja to fundament oszczędności w przypadku podłogówki.

Oszczędność energii dzięki sterowaniu podłogówką

Sterowanie ogrzewaniem podłogowym to jeden z kluczowych czynników decydujących o jego efektywności i ekonomiczności. Nowoczesne systemy pozwalają na niezwykle precyzyjne zarządzanie temperaturą w poszczególnych pomieszczeniach, co znacząco wpływa na oszczędność energii. Centralny sterownik, połączony z termostatami umieszczonymi w każdym pokoju, pozwala na ustawienie indywidualnych harmonogramów grzewczych.

Możemy zaprogramować ogrzewanie tak, aby obniżało temperaturę w nocy lub w dni robocze, gdy domownicy są w pracy, a podnosiło ją przed powrotem do domu. W przypadku pomieszczeń rzadziej używanych, np. gościnnych pokojów, można ograniczyć grzanie do absolutnego minimum. To znacznie redukuje niepotrzebne zużycie energii, które często występuje w przypadku stałego grzania wszystkich pomieszczeń na taką samą, wysoką temperaturę.

Dodatkowo, wiele systemów pozwala na integrację z innymi technologiami inteligentnego domu, np. z czujnikami obecności, które mogą automatycznie dostosowywać temperaturę w pomieszczeniu do tego, czy ktoś w nim przebywa. Możliwa jest również integracja z systemami prognozy pogody, które mogą dynamicznie dostosowywać pracę ogrzewania w zależności od przewidywanego zapotrzebowania na ciepło. Te zaawansowane możliwości sterowania przekładają się na realne oszczędności, czyniąc ogrzewanie podłogowe nie tylko komfortowym, ale i inteligentnym rozwiązaniem.

Czy ogrzewanie podłogowe jest droższe od grzejników?

• Pytanie: Czy ogrzewanie podłogowe jest droższe w instalacji od grzejników?

  Odpowiedź: Tak, ogrzewanie podłogowe może być droższe w instalacji niż tradycyjne grzejniki ze względu na bardziej złożony proces montażu.

• Pytanie: Jakie są główne zalety ogrzewania podłogowego pod względem kosztów eksploatacji?

  Odpowiedź: Ogrzewanie podłogowe zapewnia równomierne rozprowadzanie ciepła i pozwala na precyzyjną kontrolę temperatury w każdym pomieszczeniu, co przekłada się na oszczędność energii i niższe rachunki za ogrzewanie. Jest to inwestycja, która zwraca się w dłuższej perspektywie.

• Pytanie: Czy odpowiednia izolacja ma wpływ na efektywność ogrzewania podłogowego?

  Odpowiedź: Tak, odpowiednia termoizolacja podłogi jest kluczowa dla efektywności ogrzewania podłogowego, pomaga zatrzymać ciepło w pomieszczeniu i uczynić je bardziej ekonomicznym rozwiązaniem.

• Pytanie: Jakie są słabe strony grzejników w porównaniu do ogrzewania podłogowego pod względem kosztów eksploatacji?

  Odpowiedź: Grzejniki, choć tańsze w montażu, nie zapewniają tak efektywnej dystrybucji ciepła, co może skutkować wyższymi kosztami eksploatacji. Dodatkowo, wymagają regularnej konserwacji, generując kolejne koszty.